Bestuurdersaansprakelijkheid

Bestuurstaken

Ter illustratie van dit onderwerp nemen we het bestuur van een besloten vennootschap (B.V.) als voorbeeld.

Het bestuur van een besloten vennootschap heeft op grond van de wet de bevoegdheid gekregen om namens de vennootschap te handelen. Door de handelingen van een bestuurder toe te rekenen aan de vennootschap, kan de onderneming verplichtingen  aangaan en rechten/goederen verwerven. In die zin vervult het bestuur dus een voor de onderneming onmisbare rol: zonder bestuur kan een onderneming niet functioneren.

Het bestuur van een onderneming heeft een ruim takenpakket: het besturen van de onderneming. Om dit concreter te maken kan het bestuur een interne taakverdeling opstellen en taken delegeren. Maar uiteindelijk blijft het volledige bestuur als geheel eindverantwoordelijke. Indien een bestuurder onbehoorlijk bestuurt, dan lopen alle bestuurders het risico in persoon aansprakelijk te worden gesteld.

Onbehoorlijk bestuur

De bevoegdheden van het bestuur in een onderneming gaan ver: het bestuur bepaalt het beleid en de strategie van de onderneming. Het bestuur is daarnaast bevoegd om de onderneming te verbinden aan (langdurige) verplichtingen, het saldo op de bankrekening(en) te beheren en bezittingen van de onderneming te verkopen. Kortom, het bestuur beschikt over het vermogen van de onderneming, gaat namens de onderneming schulden aan en bepaalt wie er betaald wordt en wie niet.

Maar wanneer gaat het bestuur haar boekje te buiten? Wanneer is er sprake van onbehoorlijk bestuur en aan welke voorwaarden moet zijn voldaan voordat de bestuurder persoonlijk aansprakelijk is? Daarvoor zijn in de wet en de jurisprudentie (gedrags)normen ontwikkeld. In een juridische procedure zal de rechter aan de hand van deze normen bepalen of een bestuurder persoonlijk aansprakelijk is. Hoewel het aantal aansprakelijkheidsprocedures tegen bestuurders toeneemt, blijft het aantal veroordelingen relatief laag. Aan persoonlijke aansprakelijkheid van een bestuurder worden namelijk strenge eisen gesteld.

Interne en externe aansprakelijkheid

Er zijn twee verschillende gronden waarop bestuurders aansprakelijk kunnen worden gesteld voor schade ontstaan tijdens de taakvervulling. Een onderscheid wordt gemaakt tussen de interne aansprakelijkheid (de aansprakelijkheid van de bestuurder tegenover de onderneming) en de externe aansprakelijkheid (de aansprakelijkheid van de bestuurder tegenover crediteuren).

Bestuurder aansprakelijk jegens onderneming

De onderneming kan door het handelen van het bestuur worden benadeeld als het bestuur niet goed omgaat met de bestuursmacht. Het bestuur kan zijn bevoegdheden misbruiken of onacceptabele risico’s nemen. Te denken valt bijvoorbeeld aan een bestuurder die zichzelf of een ander overmatig bevoordeelt ten koste van de onderneming, of een bestuurder die een nieuwe verplichting aangaat in strijd met de statuten of op een moment dat de onderneming eigenlijk surseance van betaling moet aanvragen. Of een bestuurder die belangrijke onderdelen van de onderneming verkoopt voor een te lage (niet-marktconforme) prijs. De onderneming die hiermee wordt geconfronteerd kan in uitzonderlijke situaties het bestuur privé aansprakelijk stellen. Voor deze wettelijke vorm van aansprakelijkheid jegens de onderneming geldt dat de bestuurder een ernstig verwijt kan worden gemaakt. Omdat het bestuur een orgaan is en daarmee onderdeel is van de onderneming, wordt deze vorm van bestuurdersaansprakelijkheid interne aansprakelijkheid genoemd.

De interne aansprakelijkheid betreft de verantwoording die het bestuur schuldig is aan de onderneming. Iedere bestuurder dient zich in te zetten voor een behoorlijke uitoefening van zijn taak. Doet de bestuurder dat niet, dan loopt de bestuurder het risico verantwoordelijk te worden gehouden voor (bijvoorbeeld) fraude of onachtzaamheid, of zelfs fraude of onachtzaamheid van medebestuursleden.

Bestuurder aansprakelijk jegens crediteuren

In de meeste gevallen worden facturen van crediteuren en verschuldigde belastingen en premies netjes door de onderneming betaald. De onderneming kan echter schulden hebben die zie niet (of niet geheel) nakomt. De bestuurders van deze onderneming kunnen ten opzichte van deze crediteuren aansprakelijk zijn voor handelingen die zij in het kader van hun bestuurstaak hebben verricht (of nagelaten te hebben verricht). In zijn algemeenheid worden bestuurders door crediteuren pas in privé aangesproken indien het vermogen van de onderneming onvoldoende mogelijkheden biedt voor verhaal (bijvoorbeeld omdat de onderneming geen liquide middelen heeft of failliet is verklaard). Omdat de crediteuren buiten de onderneming staan, wordt deze vorm van bestuurdersaansprakelijk externe aansprakelijkheid genoemd.

De wet biedt verschillende mogelijkheden voor crediteuren om een bestuurder extern aansprakelijk te stellen. Bestuurders lopen aansprakelijkheidsrisico’s wanneer zij de onderneming nog niet in het handelsregister hebben ingeschreven, de onderneming verplichtingen laten aangaan die de onderneming niet kan voldoen, hebben nagelaten melding te maken verschuldigde premies of belastingen niet te kunnen betalen of het failliet gaan van de onderneming het gevolg is van kennelijk onbehoorlijk bestuur.

Voorbeelden van bestuurdersaansprakelijkheid

Hieronder beschrijven we een aantal voorbeelden van bestuurdersaansprakelijkheid die relatief vaak voorkomen.

Bestuurder handelt onzorgvuldig

Een bestuurder kan persoonlijk aansprakelijk zijn indien de bestuurder, namens de onderneming een verplichting is aangegaan terwijl deze bestuurder wist, of behoorde te begrijpen, dat de onderneming deze verplichting niet zou kunnen nakomen en ook niet de financiële middelen zou hebben om de schuldeiser te compenseren.

Ter illustratie: een bestuurder van een aannemersbedrijf dat zo krap bij kas zit dat de lonen niet meer betaald kunnen worden, sluit een nieuwe aannemingsovereenkomst en laat een opdrachtgever toch een aanbetaling van 10% overmaken. De week daarop gaat de onderneming failliet, terwijl de bestuurder dit al had zien aankomen op het moment dat hij de nieuwe aannemingsovereenkomst sloot.

Bestuurder voorkomt nakoming

Een bestuurder kan persoonlijk aansprakelijk zijn indien de bestuurder de nakoming van een verplichting van de onderneming frustreert. Het handelen van deze bestuurder kan onrechtmatig zijn indien de bestuurder heeft toegelaten of bewerkstelligd dat de onderneming een verplichting niet nakomt en de schuldeiser daardoor schade lijdt.

Ter illustratie: een schuldeiser meldt zich bij de onderneming voor de betaling van zijn factuur, maar:

• de bestuurder weigert (zonder goede redenen) de factuur te betalen (er is sprake van betalingsonwil); of
• de bestuurder betaalt alle facturen van de onderneming (waaronder zijn eigen managementvergoeding) behalve de factuur van deze schuldeiser, waarna het faillissement van de onderneming wordt uitgesproken (er is sprake van selectieve betaling).

Bestuurder in faillissement

Een curator van een gefailleerde onderneming kan de bestuurder aansprakelijk stellen voor het tekort in het faillissement indien de bestuurder in de drie jaren voorafgaand aan het faillissement onbehoorlijk heeft bestuurd. Er wordt vermoed sprake te zijn van onbehoorlijk bestuur indien het bestuur geen administratie heeft bijgehouden en/of wanneer de onderneming geen jaarrekeningen heeft gepubliceerd. Daarnaast kan de curator onbehoorlijk bestuur aantonen indien blijkt dat geen redelijk handelend bestuurder onder dezelfde omstandigheden op dezelfde wijze zou hebben gehandeld.

Verzekering (D&O)

In de situatie dat er geen behoorlijk bestuur wordt uitgeoefend, kan een bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering (ook wel Directors & Officers Liability Insurance of kortweg “D&O”) een belangrijk deel van de aansprakelijkheid (zowel de intern als de extern aansprakelijkheid) dekken. Een D&O verzekering is iets anders dan een bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering. Door het afsluiten van een D&O-verzekering kan er voor worden gezorgd dat (in het geval van onbehoorlijk bestuur) er dekking is voor de schade. Naast de schade kunnen ook de kosten van (juridische bijstand onder de dekking vallen. Schade die opzettelijk (doelbewust) is veroorzaakt, valt nooit onder de dekking.